Monitor Skażen Radioaktywnych EKO-C (v4 Pancake GM)

Dziś w końcu mam możliwość opisania najnowszej wersji kultowego „żelazka” rodzimej produkcji Polon Ekolab. Używając go, często miałam wrażenie jakby korzystał z zupełnie innego przyrządu niż jego poprzedniej wersji i w dużej mierze uczucie to było trafne, przekonacie się o tym w dalszej części tekstu.

Zacznijmy od budowy, przedni panel nie uległ żadnej zmianie (od wersji 4.2 zaczęto stosować czarną rączkę o innym kształcie), tył ukazuje już jednak swoje różnice, licznik GM jest umieszczony w dolnej części, zamiast rosyjskiego SBT-10A, widzimy okrągły amerykański licznik typu Pancake, jego powierzchnia jest mniejsza od poprzednika, ale odległość od osłony mniejsza – jak wpływa to na jego czułość? To pytanie zostawmy jednak na później. Złącze ładowania zmieniło swoje położenie, jest teraz u góry monitora, prócz tego zamiast wejścia 3,5mm, pojawiło się inne, „na bolec”, dlatego poprzednie ładowarki nie będą już pasować.

Zasilanie prawie bez zmian, cztery akumulatory typu R3 o większej pojemności, jednak sam proces ładowania został ułatwiony, po podłączeniu ładowarki monitor liczy pozostały czas do pełnego naładowania, tak samo jak w nowych wersjach Radiometru  EKO-D (recenzja na blogu)

Przejdźmy do pomiarów, zachowanie monitora uległo całkowicie zmianie, pomiar jest bardziej stabilny, interwał wyświetlania wartości został wydłużony, cyfry nie skaczą już tak szybko, da się również wyczuć, że nowa wersja zapamiętuje więcej zliczeń, dzięki temu wzrosła precyzja bez aktywnego precyzera.

Kolejna istotna zmiana zaszła w oprogramowaniu precyzera, poprzednie wersje miały ustalony czas uśredniania wyniku, następnie wynik przechodził w tryb stały i nie ulegał zmianie nawet przy wysokim wzroście promieniowania, nowa wersja może pracować w tym trybie bez limitu czasowego, wynik pomiaru staje się wtedy jeszcze bardziej dokładny – zdecydowana zaleta.

„Żelazko” zyskało również nową funkcje poszukiwania, działa ono na zasadzie sygnalizatora PM 1401 – w pierwszej kolejności wykonujemy pomiar tła, następnie na tej podstawie sygnalizowane są wzrosty promieniowania, moim zdaniem bardzo przydatna funkcja. Jeśli jesteśmy przy sygnizacji, warto wspomnieć, że nowy monitor wydaje inny i głośniejszy ton zliczania rozpadów.

Zakres pomiarowy uległ zmianie, zwiększono go aż dziesięciokrotnie, czyli z 99.99 uSv/h na 999.9 uSv/h dla pomiaru promieniowanie Gamma, dla indykacji aktywności promieniowania beta z 999 na 9.999 CPS i dla emisji Alfa z 999 na 9.999 bq/cm2 – dodano również alarm, wszystko to pozytywnie wpływa na wszechstronność monitora.

Wnętrze urządzenia ukazuje największe zmiany jakie uległy w jego budowie, zamiast płytki na „pajączka” zastosowano już płytkę drukowaną, generalnie rozstawienie elementów wewnątrz różni się całkowicie od poprzednich wersji. Tak jak wcześniej wspomniałem, zastosowano tutaj licznik typu Pancake, który po testach wykazuje wręcz wzorową czułość, dla większości mierzonych źródeł wykazywał większą ilość zliczeń, większa czułość była jednak najbardziej widoczna i słyszalna podczas mierzenia emiterów promieniowania alfa.

Warto również wspomnieć o złączu zamontowanym u góry monitora, służy ono do łączenia się z komputerem poprzez specjalny kabel INT-C i program od Ekolabu „Rejestrator”, wszystko płatne oddzielnie – niestety nie mam okazji przetestować tej funkcji.

Podsumowując, jest to jeszcze bardziej udana konstrukcja kultowego Monitora skażeń EKO-C, zdecydowanie polecam, czułość jest na najwyższym poziomie, to już klasa na poziomie mojego ulubionego MiniTrace MB-S5. Znacząco poszerzono zakres pomiarowy, dodano również przydatne funkcje, dlatego bardzo polecam najnowszą wersję monitora, nie mniej jednak poprzednia wersja również sprawdza się wzorowo, nowa wersja jest po prostu jeszcze lepsza.

Jaki Dozymetr wybrać? Rodzaje Liczników Geigera

Często otrzymuję pytanie „jakie dozymetr wybrać” Dlatego dziś zajmę się przedstawieniem typów liczników Geigera i ich zastosowaniem, oczywiście w razie jakichkolwiek pytań zapraszam do komentowania i zadawania pytań poprzez formularz mailowy, zawsze chętnie odpowiem.

Zacznijmy od najprostszego typu aparatury pomiarowej.

Indykator Promieniowania

Najprostszy rodzaj liczników, jak i również zazwyczaj najtańszy.

Polecany dla osób nie będących w temacie pomiarów, nie znających się na jednostkach pomiarowych, jego obsługa zazwyczaj jest banalnie prosta, a informacja o podwyższonym promieniowaniu uproszczona.

Istnieją różne wersję indykatorów

Akustyczne, najprostsze z możliwych, posiadają alarm akustyczny, bądź narastający klik przy przybliżaniu do źródła, wykrywające zazwyczaj tylko promieniowanie gamma, należy tylko upewnić się, że taki sprzęt jest w stanie wykrywać już lekkie skoki promieniowania – zazwyczaj tak jest, wyjątkiem jest np RS-70, indykujący dopiero od 0,5 R/h.

Indykator posiadający trójkolorową skale, która podzielona jest na kolor zielony jako bezpieczny, żółty dla podwyższonego promieniowania i czerwony alarmowy, zazwyczaj również wyposażone w ticker, który informuje o każdej przyjętej cząstce. Najczęściej przystosowane tylko do wykrywania promieniowania gamma, proste w obsłudze, polecane dla osób chcących szybko sprawdzić, czy żywność, bądź teren nie jest skażony. Dobrym przykładem tego typu sprzętu jest Bereg IRI-1, bądź Copris & M.

Diodowe, posiadają określone dawki promieniowania, trochę bardziej zaawansowany rodzaj indykatorów, pozwalający w przybliżeniu obliczyć poziom promieniowania. jako dobry przykład podaję Polesse, Poisk, czy Polski Rentgenoradiometr indykacyjny Kos-1, wszystkie opisane na blogu.

Radiometr

Najbardziej popularny typ liczników jak i również z największą rozpiętością cenową, polecany do dokładniejszych pomiarów.

Najprostsze radiometry mierzą tylko promieniowanie gamma, różnią się oczywiście zakresem pomiarowym, master-1 mierzy tylko do 9.99 µSv/h, a Bella do 99,99 µSv/h. Niektóre posiadają kilka tub, jak np Jupiter SIM-5 oparty na dwóch tubach SBM-20, czy bardziej zaawansowany DRG-06T aż cztery. Ciekawszą konstrukcje tego typu, która zasługuje na wspomienie to Gamma Sapiens, opisana również na blogu.

Radiometry gamma i beta, zazwyczaj posiadające zdejmowalny filtr wyrównujący charakterystykę energetyczną, dzięki temu potrafią indykować promieniowanie beta. Popularne liczniki tego typu to Polaron Pripyat, Anri-sosna, Soeks 01M, czy Terra-P, wszystkie różniące się ceną i zakresem pomiarowym. Popularne i polecany dla dozymetrystów.

Istnieją również nietypowe konstrukcje tego typu i szczególnie polecane przeze mnie „Żelazka” typu RKP-1-2, posiadają sporą powierzchnię pomiarową (około 150cm2) i dzięki temu ich czułość na promieniowanie gamma i beta jest imponujące, trzymając go w ręku na znaczną odległość od emiterów, możemy zaobserwować skok wskazań i bardziej intensywny klik.

Najdroższy rodzaj radiometrów potrafi mierzyć promieniowanie gamma, indykować aktywność bety i alfy. Kosztowne radiometry i niestety najbardziej podatny na uszkodzenia. Dla indykacji alfa używane są tuby z mikowym okienkiem o małej gęstości, przez to łatwo się tłuką, niestety jest to wymagane, kartka papieru jest już w stanie zatrzymać promienie alfa, które mają niską energię i słaby zasięg. Ceny tego typu sprzętu zazwyczaj są wysokie, a zaliczamy do nich Monitor Skażeń EKO-C, Gamma Scout, czy MiniTrace β MB-S5, wszystkie opisane na blogu.

Rentgenoradiometr

Mierzące nie tylko niskie promieniowanie, ale i te skrajnie wysokie w R/h. Obecnie dość tanie, wojskowe aparatury pomiarowe, niestety ciężkie, trudniejsze w obsłudze i zazwyczaj kupowane w ciemno, ale jeśli nam to nie przeszkadza, okazuje się, że są to bardzo dobre liczniki Geigera, należy tylko upewnić się co do ich kalibracji i to na każdym zakresie, gdyż każdy z nich posiada wewnątrz obudowy oddzielny potencjometr do kalibracji, posiadając trochę wiedzy na temat promieniowania, istnieje możliwość zmniejszenia uchybu pomiarów, o ile posiadamy źródło kalibracyjne. Dobrym przykładem rentgenometru jest polski DP-66M, czy DP-75, jak i również rosyjskie DP-5B, DP-5WB.

Rentgenometr

Najmniej przydatny sprzęt w domowych warunkach,wykrywający dopiero skrajnie wysokie dawki promieniowania w R/h. Odradzam zakupu dla pomiarów i ochrony, gdyż wykrywają dopiero bardzo wysokie skażenia radioaktywne, jedynie nadające się do kolekcji, należą do nich choćby Polskie Rentgenometry D-08.

Dozymetr

zazwyczaj nazywamy tak wszystkie liczniki Geigera, jednak dozymetrem należy nazwać dopiero sprzęt, który jest w stanie zliczać dawkę pochłoniętą, jednakże wyświetlany poziom promieniowania zazwyczaj jest w jednostkach na godzinę, więc jesteśmy w stanie obliczyć przyjętą dawkę będąc cały czas w jednym miejscu (poruszając się po Czarnobylskiej strefie już się to nie sprawdzi)

Rentgenoradiometr Sygnalizacyjny KOS-1

Tym razem mam okazję opisać wam dość ciekawy rentgenoradiometr (rentgenometr według instrukcji, mimo pomiaru także niższych dawek) wyprodukowany przez rodzimy zakład Polon Bydgoszcz. Całe urządzenie zostało przystosowane do wygodnego noszenia na szyi, posiada do tego specjalny pasek, urządzenie na dodatek jest lekkie i szczelnie zamknięte w wysokoudarowym tworzywie, tak by mógł pracować w trudnych warunkach – w czasie deszczu, wilgoci, sporej ilości kurzu i pyłu, a nawet jest odporny na upadki i wstrząsy. Zakres temperatur również imponuje, przyrząd może pracować podczas mrozu – 30°C i w upale do +50°C

Cała budowa sygnalizatora została oparta o szereg diod, które zapalają się względem wartości promieniowania, dlatego w przeliczeniu na µSv/h, kos-1 zmierzy dopiero od 1µSv/h promieniowania gamma w zakresie energetycznym 0,1 MeV do 2 MeV.  Pomiar trwa od kilkunastu do kilku sekund, wszystko w zależności od obecnej dawki promieniowania, nim wyższe, tym pomiar trwa krócej, zakończenie pomiaru sygnalizowane jest donośnym paskiem, lub kilkoma w odstępach (w zależności od obecnej mocy promieniowania), niestety nie ma możliwości wyłączenia akustycznej sygnalizacji, pisk ten można jedynie stłumić zaklejając głośniczek taśmą izolacyjną.

Zakres pomiarowy – zdecydowanie imponujący, kos-1 indykuje od 1 µSv/h, aż po 0,9 Sv/h, co prawda tabliczka informacyjna została zapisana w Gy/h i cGy/h, jednak łatwo możemy przeliczyć to na bardziej przyjazne i obecnie używane jednostki.

Na obudowie zaznaczono dwa punkty najwyższej czułości licznika, jest to po prostu środek tuby umieszczonej wewnątrz urządzenia – nosząc je na szyi wykonuje również indykacje aktywności promieniowania naszego ciała (dobre do ochrony przed skażeniami radioaktywnymi). Jeśli dobrze się orientuję, rentgenometr oparto o miniaturowy licznik Geigera typu DOI-30, który ma około 3cm długości – ekranowany grubym plastikiem obudowy i folią Pb 0.5.

Sygnalizator zasila typowa bateria bloczkowa 6F22 9v, czas pracy na jednym ogniwie wynosi ponad 70h, stosując baterie typu 6F25C można było wydłużyć ten czas do 170h, jednak ten typ baterii nie jest już produkowany. Urządzenie sygnalizuje paskiem spadek napięcia poniżej 6,5V, dlatego bez problemu można korzystać z akumulatorka.

Podsumowując, urządzenie nie zmierzy nam promieniowania tła naturalnego, a tym bardziej nie wskaże dokładnej dawki promieniowania, jedynie indykuje i podaje przybliżony wynik. Wszelkie wyroby typu szkło uranowe, czy kilka torowanych elektrod tig będą dla niego zbyt słabe, jednak jako urządzenie alarmujące sprawdza się bardzo dobrze, mierzy promieniowe gamma już od 1 µSv/h, czyli spokojnie reaguje przy siatkach żarowych z torem, bądź busoli adrianowa z radem – (). Mając obawy przed skażeniem, licznik może okazać się sprzętem bardzo przydatnym. Dla mnie – osoby, która stara się kolekcjonować każdy wyrób dozymetryczny zakładów Polon, był on szczególnie wartościowym zakupem.

 

Zasilanie Dozymetrów – 6F22 9v

Dozymetry zazwyczaj zasilane są przez baterie typu 6F22, bądź typowe paluszki R6. Często zamiast typowych alkalicznych baterii, lepiej zainwestować w ładowalne akumulatorki, mimo ich niższej pojemności, o czym dowiecie się w dalszej części tekstu,  ich cena i tak szybko się zwróci , jednak jak się okazuje, nie każdy dozymetr powinien być zasilany poprzez akumulatory i bynajmniej nie chodzi tu o ryzyko uszkodzenia urządzenia, a samego akumulatora , który nie lubi zbyt niskiego napięcia.

W pierwszym tekście skupmy się na bateriach i akumulatorach 6F22 9V. Typowe, jednorazowe baterie składają się z sześciu ogniw AAAA połączonych szeregowo, gdzie jedno ogniwo posiada napięcie rzędu 1,5v Typowe alkaliczne baterie tego typu mogą pochwalić się pojemnością około 600 mAh, a cynkowo-węglowe około 400 mAh, mając na uwadze dość niskie zapotrzebowanie energii przez dozymetry, takie baterie zazwyczaj wystarczą na długo, jednak mimo wszystko w wielu wypadkach warto nabyć akumulatory 6F22, cena ich co prawda jest wyższa (około 20-40zł, agdy baterie alkaliczne kosztują mniej więcej 5zł) , a pojemność niższa (150-250 mAh), to jednak łatwo obliczyć, że szybko taki zakup okaże się opłacalny. Akumulatory tego typu zazwyczaj zbudowane są z siedmiu akumulatorków 1,2v (8,4V), czasem jednak można nabyć wyższe napięciewo, składające się z ośmiu akumulatorków 1,2v (9,6v).

Przejdźmy teraz do sedna, generalnie należy przyjąć, że akumulator 6F22 nie lubi napięcia niższego niż 6v, przy niższych wartościach szybciej się zużywa, a więc w takim wypadku nie jest przystosowany do niektórych dozymetrów, który zachowuje się nadal w sposób normalny, gdy napięcie spadnie poniżej tej wartosci, a jednocześnie nie mamy żadnej możliwości sprawdzenia obecnego napięcia baterii. Niżej spis dozymetrów i zalecany rodzaj zasilania, wraz z komentarzem.

Polaron Pripyat / Akumulator – miernik co prawda może dokonywać pomiarów poniżej napięcia 6V, jednak posiada przycisk do testowania akumulatora, licznik wtedy wyświetla dokładny poziom napięcia, więc mamy pełną kontrolę nad akumulatorem.

RKSB-104 / Bateria – Licznik nadal dokonuje pomiaru , nawet gdy jego napięcie spadnie poniżej 6v, dlatego ciężko kontrolować napięcie akumulatora, zaleca się używanie zwykłych baterii.

DRG-06T / Akumulator – Idealnie nadaje się do zasilania akumulatorem , test napięcia nie wskazuje wartości 515 już dla napięcia 6v.

Pocket Radiometer RK-10 / Akumulator – Test Napięcie poniżej 6v , wskazuje wskazówką poniżej akceptowalnego łuku.

Bella / Akumulator lub Bateria – Dioda przy teście napięcia przestaje już świecić przy 7V, dozymetr nadal sprawnie zlicza, ale dzięki temu łatwo możemy kontrolować napięcie akumulatora. Mimo wszystko zużycie energooszczędne jest tak niskie, że spokojnie możemy również zastosować tradycyjną baterię .

Bella 2 / Akumulator – Dioda przy teście napięcia i przestaje się świecić gdy akumulator rozładuje się do 6,5V.

Anri-Sosna 01-02 / Akumulator – Dozymetr idealnie nadaje się do zasilania poprzez akumulatorek , gdy napięcie spada do 5,9V wydaje z siebie ciągły pisk, wtedy od razu wiadomo, że pora naładować akumulator.

Jupiter SIM-05 / Akumulator lub Bateria – raczej polecam zwykłą alkaliczną baterie, co prawda Jupiter wskazuje, gdy napięcie spadnie do 6v (ciągle mijający symbol baterii), jednak działa nadal sprawnie do napięcia 5V, ewentualnie można użyć również akumulator.

Następnym razem przedstawię kilka ciekawych sposobów na prostsze zasilanie Radiometru RK-67, Rentgenoradiometrów typu DP66, DP75, DP-5B, DP-5W…

Radiometr RKP-1-2 MEA-33 (Surface Contamination Monitor)

Tym razem trafiło mi się „żelazko” wyprodukowane w roku 1991, budowa jego nie uległa zmianie, jednak zastosowano tutaj inny rodzaj amperomierza – bardziej popularnego, znanego choćby z DP-66 i RK-67, mowa oczywiście o MEA-33, prócz tego zamontowano uproszczoną tabliczkę, jak i również wyposażono w trzy liczniki Geigera typu SBM-19, brak polskich BOI-53 jak we wcześniej opisywanej wersji. Podsumowując – Radiometr szczególnie polecam, sprzęt laboratoryjny o wysokiej czułości. Zamieszczam zdjęcia wersji z 1991 poniżej i odsyłam do jego pełnej recenzji

Radiometr RKP-1-2 Recenzja

Dozymetr SOEKS 01M II (2gen version 2014

Soeks w swojej ofercie posiada szeroki wybór dozymetrów, dziś zajmiemy się drugą generacją popularnego modelu 01m. Zestaw jaki otrzymujemy jest dość biedny, skrócona instrukcja w kilku językach, dwie alkaliczne baterie. Zabrakło niestety etui, czy kabla mini usb.

Obudowa została wykonana z plastiku pokrytego gumowym tworzywem, poprzednia wersja posiadała świecący plastik, który podobno łatwo się rysował, druga generacja nie ma już takiego problemu i samo urządzenie trzyma się pewniej. Ekran standardowo posiada fabryczną folię ochroną, polecam ją zostawić, po zdjęciu jej szybka ekraniku łatwo łapie ryski, można użyć łatwo dostępnej folii na ekrany telefonów i odpowiednio ją dociąć. Tył urządzenia posiada otwory przez które może zauważyć tubę SBM-20-1, niestety zabrakło filtra na betę, pomiar wykonujemy zawszę w trybie gamma i beta, a sama tuba nie jest chroniona przed zabrudzeniami, czy skażeniem, dlatego np. jadąc do Czarnobyla, warto obwinąć soeksa w przezroczystą folie (np taką do pakowania żywności). Mam nadzieję, że widać jak małym urządzeniem jest opisywany dozymetr, to jego zdecydowana zaleta.

Sam dozymetr zasilany jest przez dwie baterie, bądź akumulatorki R6 AAA, standardowo otrzymujemy dwie baterie alkaliczne, wymieniając je na akumulatorki uzyskujemy możliwość ładowania dozymetru poprzez port mini USB, został on umieszczony na dolnej krawędzi, bardzo przydatne i wygodne rozwiązanie.

Kolorowy ekran TFT o rozdzielczości 128×160 sprawdza się dobrze, jasność możemy ustawić, polecam używać opcji 1 gdy wykonujemy pomiar w domu, a 3 na zewnątrz. Oczywiście ze względu na wykorzystanie typowego ekranu, czas pracy na bateriach nie jest szczególnie imponujący, ale też nie tragiczny.

Przejdźmy do pomiarów, licznik posiada kilka trybów, standardowy pomiar jest uśredniany, po lewej stronie widzimy pasek informujący o dokładności wyniku i czasu do kolejnego odświeżenia wyniku. Tryb Search służy do szybkiego wykrycia skażeń, wynik nie jest wtedy średnią pomiarów, a wyświetlany jest według zaprogramowanych interwałów, poniżej wyniku widzimy bardziej rozbudowany diagram, ostatni tryb, to dawka przyjęta, niżej wyświetlany jest czas akumulacji i obecny poziom promieniowania.

W ustawieniach znajdziemy również opcje zmiany języka menu, zerowania ustawień, czas automatycznego wyłączenia urządzenia czy wygasznia ekranu.

Do precyzji pomiarów nie mam żadnych zastrzeżeń, wyniki są porównywalne choćby z EKO-C, zakres pomiarowy jest bardzo szeroki jak na kieszonkowy licznik, Soeks mierzy od tła naturalnego, aż po 999 µSv/h, każdy przyjęty rozpad sygnalizowany jest pyknięciem, dźwięk ten przypomina starsze i bardziej klimatyczne analogowe liczniki Geigera, nie są to takie piski jak w pierwszej generacji. Ton klików możemy ustawić od 1 do 3, ewentualnie całkiem je wyłączyć.

Podsumowując, Soeks O1M II 2gen 2014 jest zdecydowanie bardziej udanym dozymetrem niż jego poprzednik, precyzja pomiaru jest bardzo dobra, tak samo i czułość, a samo urządzenie jest bardzo małe i wydaje klimatyczne dźwięki w czasie pomiaru, niestety zabrakło możliwość zaliczania w CPS, bądź CPM, a złącze mini USB zostało ograniczone tylko do ładowania, nie połączymy go z PC jak w wersji Quantum. Generalnie polecam, bardzo przydatny sprzęt.

Dozymetr Bella – Grey

Tak jak wcześniej było wspomniane, dozymetr Bella miał kilka swoich wersji kolorystycznych, część z nich miała również kilka różniących się detali.

Wersja szara, która mi się trafiła również została wyprodukowana przez электрон (elektron), a mimo tego dźwięk przyjętych cząstek różni się od brązowej wersji, jest głośniejszy – posiada inny ton.

Innych różnic nie zaobserwowano, otwierać tego dozymetru nie zamierzam, posiada oryginalne plomby i niech tak zostanie.

Zapraszam do recenzji Dozymetru Bella i obejrzenia zdjęć poniżej.